En basit hali ile, bir davranışın kazanımında sosyal öğrenme kapsamlı bir açıklama sunmaktadır: Bireyin çocukluktan itibaren davranış kazanımında biliş (zihin faaliyetleri) ve çevrenin etkileşimi, öğrenmede etkin bir rol oynamaktadır. Birey aktiftir ve çevresinde gözlemlediği herhangi bir davranışı zihninde işlemden geçirerek kendine katmakta veyahut katmamaktadır. Bunun için pekiştirece de ihtiyacı vardır. Sosyal pekiştireç (onaylanma, övgü alma vb.), dolaylı pekiştireç (modeli gözlemleyerek, onun aldığı ödüle ya da cezaya göre davranışı gerçekleştirme) gibi. Bu sebeple, çocuk, ilk olarak, davranışı iyi veya kötü diye değil; anne-babanın onaylayıp/onaylamadığı ve anne-babanın yapıp/yapmadığı davranış şeklinde zihninde işlemektedir. Yalan söyleme davranışı da  bahsi geçen ''kötü davranış'' listesinde yerini almaktadır. Peki, çocuk bu davranışı neden sürdürmektedir?

Neden Yalan Söyleriz?

    Yalan, birey için savunma mekanizması görevini görmektedir. Yalana başvuran bireyin bunu gerçekleştirmesindeki amaç, kendisine karşı bir tehdit algısında ya da tehdit anında, yine bu tehditi oluşturanlara karşı bir tepki ortaya koymasıdır (Atay, 2020). Yetişkin bir birey açısından ele alındığında, yalan söyleme davranışı kendi içerisinde beyaz, pembe, siyah yalan gibi kategorilere ayrılsa da yalanın temelini, gerçek olmayan argümanlar ile kendini savunma davranışı oluşturmaktadır. Çocuklarda yalan söyleme davranışı ise birçok sebeple oluşmakta ve kazanılmaktadır.

Çocuğum Neden Yalan Söylüyor?

        Yavuzer (2019)' e göre yalan, öğrenme yolu ile gerçekleşmektedir. 

1) Çocuğun anne-babasına vermiş olduğu sözü yerine getiremediği zamanlar. Genellikle burada duygusallık ön plandadır ve çocuk anne-babayı üzmemek için bu yola başvurulabilmektedir.

2) Çocuk, çekindiği bir durumda yalan söyleyebilmektedir. Bu tip bir yalanda heyecanlı oluşu ön plandadır.

3) Çocuk, anne-babası tarafından sıkıştırılmış hissettiği bazı durumlarda yalana başvurabilmektedir. Onun dünyasına ait bazı özel şeyleri ısrarla soruyor olmaları çocuğu yalana yönlendirebilmektedir.

4) Özellikle akran grubu içerisinde utanç duyabileceği, kendi yaşamı ile ilgili konularda yalan söyleyebilmektedir. Örneğin; maddi olarak sıkıntıları olan bir aileye sahip ise bunu arkadaş grubunda mahçup olmamak adına gerçeğe uygun olmayan bir şekilde aktarabilir (s.252-253).

5) Yalan söyleme davranışının kazanımına neden olabilecek bir diğer tutum ise Heyman, Luu ve Lee (2009)' e göre, ebeveynlerin çocuklarına bazı durumlarda yalan söyleyebildiklerini ve böylece çocukların yalan söyleme davranışlarının pekiştiğini ifade etmektedirler. Literatüre “yalan söyleyerek ebeveynlik yapma” terimini sunan araştırmacılar, ebeveynlerin hem çocuklarına yalan söyleyerek hem de çocuklarının bilmesini istemedikleri konulardan kaçınarak çocuklarının yalan söyleme davranışlarını etkilediklerini belirtmektedir (Aktaran Aydın, 2021: 7).

Kaynak:

Atay, M. R. (2020). Ergenlik Dönemi ve Yalan Söyleme Davranışı. Ondokuz Mayıs 

Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.

https://tinyurl.com/27dkn2yr

Aydın, M. S. (2021). Çocuklarda yalan söyleme davranışı ve gelişim süreçleri . Muhakeme 

Dergisi , 4 (1) , 1-13 .

https://dergipark.org.tr/en/pub/muhakeme/issue/63389/943205

Yavuzer, H. (2019). Çocuk Psikolojisi (43.bs.). İstanbul : Remzi Kitabevi.