Bebeklerin doğumdan itibaren belirli gelişim süreçleri vardır. Her çocuğun süreci kendi içinde değerlendirilmekle birlikte ortalamaların belirlenmesi, çocukların gelişim süreçlerinin değerlendirilmesi için önemlidir. Örneğin, dil gelişiminde önemli dönüm noktalarından olan ilk kelimenin söylenmesi, fiziksel gelişim için emeklemenin başlaması, ilk adımlar gibi süreçler önemlidir. Çocukların bu süreçleri, çeşitli uzmanlarca değerlendirilir. Eğer gelişim süreçlerinde beklenenden farklı bir durum varsa ya da çocuğun gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek risk faktörleri mevcutsa uzmanlar tarafından düzenlenen erken müdahale programları ile çocukların gelişimleri desteklenmektedir.

Gelişimsel Destek için Erken Müdahale

Erken müdahale programlarından maksimum verim alınabilmesi için “ne kadar erken o kadar iyi” mottosu benimsenmektedir. Programlar, 3 yaşına kadar olan çocuklarda daha etkili olmakla birlikte, daha büyük çocuklara ve ailelere yönelik programlar da hazırlanabilir. Gelişimsel gecikme nedeniyle ailelerin çocukları için bir uzmandan destek alması, çocukların gelişimlerinin erken yaşta desteklenmesi ve yaşanabilecek sorunların önlenebilmesi için önemlidir. Çocukların ailede aldıkları eğitimin önemi bilindiğinden, uzmanlar ve aile iş birliği ile çocukların gelişiminin desteklenmesi, erken müdahale programının özünü oluşturmaktadır.

Program, ailenin çocuğu için istekleri ve mevcut düzeni içerisinde geliştirileceği için, ailenin düşünce yapısını ya da isteklerini değiştirmeye çalışmak, erken müdahale programının amacına ters düşmektedir. Aile ve çocuğa odaklanarak birlikte beyin fırtınası yapmak ve fikirler geliştirmek, programın yürürlüğü için kritiktir.

Ne Zaman Destek Alınmalı?

Programın hangi aile ve çocuklar için uygun olduğu düşünüldüğünde temelde 3 ana başlık belirlenmiştir. Gelişimsel gecikme, belirli tanı/durum (örn: down sendromu, otizm) ve gelişim süreçlerini etkileyecek risk faktörlerinin mevcudiyeti. Örneğin, maddi yoksunluk, aşırı stresli bir aile ortamı risk faktörleri arasında görülebilir.

Gelişimsel gecikme nedeniyle erken müdahale programına katılan çocukların, program sayesinde yaşıtlarının gelişimsel periyotlarına ulaşmaları beklenir. Örneğin, on iki aylık bir bebeğim dokuz aylık bebeğin gösterdiği süreçlerde ilerlemesi erken müdahale programı için uygundur. Yani ortalama olarak %25 oranında bir gecikme halinde programlar, çeşitli devlet kurumları tarafından desteklenir. Fakat daha fazlası için, farklı uygulamaların olduğu bilinmektedir.

Belirli bir tanısı olan çocuklarda, örneğin otizm, down sendromu gibi, erken müdahale programlarının mümkün olduğunca erken başlaması önemlidir. Çünkü ilgili tanılarda, gelişim süreçlerinde gecikmelerin olabileceği öngörülebileceği için, çocuklar ve aileler için daha etkili olacaktır.

Risk faktörlerine sahip aile ve çocukların da erken müdahale kapsamında olduğu belirtilir. Örneğin, prematüre bebekler, erken annelik gibi faktörler, risk grubunda görülür. Prematüre bebeklerin gelişiminde bazı gecikmeler olabileceği ve doğumdan itibaren ekstra özen gösterilmesi gerekliliği bilinir. Gerekli tedbirler alınır ve destekler sağlanırsa çocuklar, yaşıtlarıyla benzer özellikler gösterirler. Erken annelik halinde, ebeveynlerin çocuk bakımı ve eğitimi konusunda yeterli bilgiye sahip olmaması ya da psikolojik açıdan hazır olmama durumları da çocuklar için kritik risk faktörleridir. Bu nedenle, erken müdahale programları ile desteklenmeleri önemlidir.

Çocukların Gelişimini Destekleyen Programlar Nelerdir?

Devletlerin ya da sivil toplum kuruluşlarının uyguladığı çeşitli erken müdahale programları vardır. Ülkemizde AÇEV’in çeşitli programları, Suriyeli Çocuklar için Yaz Anaokulları gibi projeler, erken müdahale kapsamında değerlendirilebilir. Çeşitli risk faktörlerine sahip olunmasından dolayı uygulanacak erken müdahale programlarında, devletler çeşitli politikalar izlemektedir. Örneğin, belirli sayıda risk faktörünün bulunması halinde programa dahil edilebilir şeklinde kararlar vardır.

Son olarak erken müdahale programlarına örnek vermek gerekirse, dil gelişimi odaklı erken müdahale programına katılan ailelerin evine haftada iki üç gün uzmanların gelmesi ve çocukla çeşitli etkinlik ve pratikler yapması, çocuğun evdeki gelişiminin desteklenmesi için aileyle iş birliği yapılması gösterilebilir.

Erken müdahale programları sayesinde, çocukların gelişimleri desteklenir ve ileride yaşayabilecekleri sorunların önüne kolaylıkla geçilebilir. Bu nedenle, program öneminin kavranması ve desteklenmesi çocuklar ve aileler için çok önemlidir.

Kaynak:
Keilty, Bonnie. The Early Intervention Guidebook for Families and Professionals Partnering for Success. Teachers College Press, 2016.