Bir çocuğun edinebileceği en önemli yaşam becerilerinden biri bütçe yönetimidir. Bütçe yönetimi para kazanmayı, biriktirmeyi, harcamayı, borç almayı ve parayı geri ödemeyi içerir. Bu çerçevede ebeveynler, çocuklarının para yönetimi konusunda sorumlu birer yetişkin olarak büyümesini istemektedir ve aslında bu arzunun gerçekleşmesindeki en önemli rol yine onlarındır. Çünkü çocuklar temelde ebeveynlerinin parayı idare ettiğini, alışverişlerini planlayıp planlamadığını, kredi kartıyla nasıl harcama yaptığını, sorumsuz harcamalarını veya birikimlerini örnek alarak kendiliğinden bu finansal değerleri öğrenirler. Aynı zamanda yetişkinlikteki bütçe yönetimi tercihleri çocukluk döneminde ekonomiyi anlayabilme ve deneyim sahibi olma ile doğrudan ilişkilidir. İyi bir örnek olunmasının yanı sıra bu edinimlerin kazandırılmasıyla çocuklara paralarını nasıl yöneteceklerini öğretmenin bazı yolları şu şekildedir;

1. Para Neye Benziyor?

Paranın neye benzediğini bilmek ve değeri olan gerçek bir şey olduğunu anlamak bütçe yönetimi becerisinin temelidir. Fiziksel paranın (banknotlar,  madeni paralar) ve dijital paranın (banka kartları, kredi kartları, çevrimiçi işlemler) ne olduğunun ve birbirine dönüşebileceğinin söylenmesi ilk adım olabilir. Farklı banknotları, madeni paraları ve kartları gösterip boyutları, değerleri, sembolleri ve renkleri hakkında konuşarak çocuk için somutlaşmasına yardımcı olunabilir. ATM’den parayı birlikte çekmek, alışverişte ödemeyi çocuğun yapmasına izin vermek, çevrimiçi satın alma işleminde ya da kartla yapılan harcamalarda hesabınızdaki rakamların değişimini göstermek gibi uygulamalar paranın değerini ve neye benzediğini anlamayı çocuk için kolaylaştıracaktır. 

 2. Para Nereden Geliyor?

            Çocuğun paranın işten, devletten vb. yerlerden geldiğini bilmesi önemlidir. Para kazanmak için özel bir iş yaptığınızı açıklamak ve onlara da kendi paralarını kazanmaları için uygun bir iş vermek anlamalarına yardımcı olacaktır. Verilen işin rutinde yaptıklarından (oyuncaklarını toplamak, odasını temiz tutmak vb.) farklı olması önemlidir. Örneğin masayı kurması veya evcil hayvanının bakımıyla ilgilenmesi karşılığında para ödemek yapılan özel bir iş karşılığında para kazanıldığını gösterir. Düzenli olarak harçlık vermek de para kazanma fikrinin ortaya çıkmasına ve anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.

3. İhtiyaçlar ve İstekler Nasıl Ayırt Ediliyor?

            Para, ihtiyacımız olan ve istediğimiz şeyleri satın alabilmemiz için gereklidir. İhtiyaçların hayatta kalmak için gerekli olanlar, isteklerin ise sahip olunması güzel ama onlarsız da yaşanabilecek şeyler olduğu farkındalığının kazandırılması bütçe yönetimi ve tasarrufun çocuk için somutlaştığı noktadır. İkisi arasındaki fark anlaşıldığında, önce ihtiyaç için harcama yapılması gerektiği, sonra isteklere sahip olma veya biriktirme için kullanılabileceği düşüncesi de benimsenir. Bu farkı öğretmek kolay olmasa da alışveriş esnasındaki pratikler yardımcı olabilir. Örneğin bir şişe süt ve bir paket çikolatayı market arabasına koyabilir ve bunlardan hangisi senin sağlıklı olman için ihtiyacın diye sorarak sadece onu satın alabileceğinizi söyleyebilirsiniz veya alışverişe çıkmadan beraber ihtiyaç listesi yapabilirsiniz. Benzer pratiklerle zaman içinde farkı anlayacaklardır. Ancak unutmayın ki çocuklar için istedikleri her şey ihtiyaç olarak kabul edilebilir, sabretmek ve şefkatli yaklaşmak süreci kolaylaştıracaktır.

4. Paranın Değeri Nasıl Farklılaşıyor?

            Farklı şeylere farklı tutarlarda para harcanması (buzdolabının su ısıtıcısından daha pahalı olması), aynı tür ürünlere farklı miktarlarda para harcanması (neden bir çikolata diğerinden daha pahalı), bazen ucuz yerine pahalının satın alınması (plastik oyuncak yerine tahta oyuncak) veya indirimde olan şeylerin tercih edilmesi gibi durumlar çocuklarda paranın değeriyle ilgili kafa karışıklığına yol açabilir. Bu karışıklığın giderilmesi için çocukların sorularına ilgiyle cevap vermek ve sebeplerinizi açıklamak önemlidir. Örneğin plastik oyuncak yerine daha pahalı olan tahta oyuncağı tercih etmenizin sebebini plastiğin sağlığa zararlı olması olarak açıklayabilirsiniz.

5. Biriktirmek, Borçlanmak ve Bağışlamak

            Çocuğunuza düzenli olarak verdiğiniz harçlıklardan bir miktarını ayırmasını söyler ve olanak sağlarsanız tasarrufa teşvik edebilirsiniz ve biriktirmeyi kolaylaştırmak için harçlığı bozuk para şeklinde verebilirsiniz. Çocuğunuz bir isteğinin alınmasını talep ettiğinde “bunun için para biriktirelim” tutumu birikimlerin aslında ertelenmiş harcamalar olduğunun anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Biriktirme kavramı anlaşılır ve uygulanabilir bir hale geldiğinde, çocuğunuza borç alma düşüncesini tanıtabilirsiniz. Örneğin, bir oyuncak mağazasına gittiğinizde satın almak istediği bir oyuncak varsa ve yanında yeterli parası yoksa eve döndüğünüzde size geri ödediği sürece oyuncağı sizin satın alabileceğinizi söyleyebilirsiniz. Dikkat edilmesi gereken nokta eve dönüldüğünde oyuncağın tam miktarının size geri ödenmesidir, böylece borç alındığında gerçek paranın harcandığını görebilirler. Bağışlamak da kazanmak, harcamak ve biriktirmek kadar bütçe yönetiminin bir parçasıdır. Çocuğunuzu harçlıklarının veya kazandığının bir kısmını ihtiyacı olanlara vermeye teşvik edebilirsiniz ya da bağış toplama etkinliklerinde onunla birlikte yer alabilirsiniz. Örneğin köpekleri seviyorsa, bir barınak için bağışta bulunmasına yardımcı olabilirsiniz. Böylece bağışlamanın başkalarına yardım edebilmenin bir yolu olduğunu kavrayacaklardır.

Ebeveynler için Kısa Öneriler;

• Parayla ilgili kendi tutumunuzu inceleyebilirsiniz, unutmayın ki çocuğunuzun önündeki örnek sizsiniz.
• Çocuğunuza harçlık verebilir ve aile işlerine yardım etmesiyle ek gelir fırsatları tanıyabilirsiniz.
• Çocuğunuzun kendi harcama seçimlerini yapmasına izin verebilirsiniz.
• Tasarruf etmeyi öğretebilirsiniz.
• Ailenizin finansal planlamasına onu dâhil edebilirsiniz.
• Nasıl akıllı bir tüketici olunacağını bir şey satın almadan önce fiyat ve kalite karşılaştırmasıyla gösterebilirsiniz.
• Reklamların ürün satın alma konusunda nasıl ikna edici olduğu konusunda çocuğunuzla konuşabilirsiniz.
• Paylaşmanın keyfini keşfetmesine yardımcı olabilirsiniz. 

Kaynakça

Cambridge Credit Counseling Corp. (n.d.). Children and money management. https://www.cambridge-credit.org/children-and-money-management.html

Cambridge Credit Counseling Corp. (n.d.). Teaching kids the value of money. https://www.cambridge-credit.org/teaching-kids-the-value-of-money.html

 Ersoy, S. (2008). Çocuklara para yönetimini öğretmede ebeveyn rehberliği. Sakarya University Journal of Education Faculty, 0(15), 140–157. https://dergipark.org.tr/en/pub/sakaefd/issue/11211/133894

Mint. (2022, March 11). 6 important money management lessons for kids. MintLife Blog. https://mint.intuit.com/blog/personal-finance/money-management-lessons-for-kids/

My Money Coach. (n.d.). Tips for teaching kids about money. https://www.mymoneycoach.ca/money-management/kids-money

Raising Children Network. (2021, August 19). Money management for children. https://raisingchildren.net.au/preschoolers/family-life/pocket-money/money-management-for-children#:%7E:text=For%20younger%20children%2C%20set%20up,friendly%2C%20safe%20mobile%20money%20app.