Stres yetişkinlerin olduğu kadar çocukların da hayatının kaçınılmaz bir parçasıdır. Aslında stres yeni, zorlu veya potansiyel tehdit içeren durumlarla baş edebilmek ve uyum sağlamak için bedenimizin kurduğu bir tepki mekanizmasıdır. Bu sebeple belirli bir miktarda stres normal kabul edilir ve çocuğun yaşamı boyunca kullanacağı başa çıkma becerilerinin gelişmesine yardımcı olur. Ancak stres yoğun, şiddetli ve uzun süreli olduğunda çocuklarda ilerleyen dönemlerde sağlık problemlerine ve psikolojik hasara neden olabilir. Bu olumsuz sonuçları önleyebilmek için ebeveynlerin çocuğun stresinin kaynağını fark etmesi, çözülememiş stresin belirtilerini anlaması ve uygun desteği vermesi önemlidir.

Stresin kaynakları neler olabilir?

• Okuldan Kaynaklanan Stres

    Çocuklar gün içerisinde vakitlerinin önemli bir kısmını okulda geçirirler. Bu nedenle okulda yapılan çalışmalar, akademik sorumluluklar ve notlar için endişelenmek, ders dışı etkinlikler ile dersler arasında gidip gelmek, arkadaşlarla, akran grubu baskısıyla ve zorbalıkla ilgili sorunlarla karşılaşmak, okul, öğretmen veya sınıf değiştirmek çocuğun yaşadığı stresin kaynağı olabilir.

• Aileden Kaynaklanan Stres

     Ebeveynlerin boşanma veya ayrılık sürecine tanıklık etmek, aile içi kavgalar, bedensel cezalar, bakım verenlerin ruhsal bozukluklarıyla uğraşmak, yaşa uygun olmayan sorumluluklara sahip olmak, ekonomik sorunlar, barınma sorunları ve taşınmak strese neden olabilir. Çünkü bu tarz durumlarda çocuklar ebeveynlerinin rehberlik ve desteğini almaktan mahrum kalabilirler. Ayrıca çocuklar çevrelerindeki insanlar, hastalık ve ölüm gibi herhangi bir nedenle yoğun endişe duyduğunda bunu anlarlar ve stres olabilirler.

• Çevre ve Medyadan Kaynaklanan Stres

     Çocukların çevrimiçi ortamda ve televizyonda gördükleri savaş, açlık, kıtlık, terör saldırıları, taciz, deprem, sel gibi felaket haberleri yoğun endişe duymalarına sebep olmaktadır. Ayrıca, film ve dizilerdeki aşırı şiddet, kan ve korku içeren sahneler de sonrasında yoğun bir korku ve stres yaşamalarına sebep olabilir.

Çözülememiş Stresin Belirtileri Nelerdir?

     Bazen çocuklar yaşadıkları stresle başa çıkabilse dahi ebeveynler aksini düşünme eğilimde olabilir. Ya da tam tersi bazı durumlarda çocuklar stresli olduğunun farkında olmayabilir ancak ebeveynler yeni veya kötüleşen belirtiler sayesinde çocuğun stresini fark edebilir. Peki, bu belirtiler neler olabilir?

• Fiziksel belirtiler şunları içerebilir; uyku bozuklukları, kâbuslar, yeni veya tekrarlayan yatak ıslatma, iştah azalması, yeme alışkanlıklarında bariz değişiklikler, mide rahatsızlığı, baş ağrısı veya herhangi bir fiziksel hastalıkla ilişkilendirilemeyen diğer fiziksel semptomlar

• Duygusal ve davranışsal belirtiler şunları içerebilir; yeni ve tekrarlayan korkular (karanlık korkusu, yalnız kalma korkusu vb.), öfke, ağlanma, sızlanma, saldırgan veya inatçı davranış, daha küçük yaşta var olan davranışlara geri dönme (çocuksu şekilde konuşma vb.), rahatlamasının mümkün olmaması, duyguları kontrol edememe, kaygı, endişe ve etkinliklere katılmak istememe.

Çocuğun Stresini Azaltmak için Uygun Destek Sağlanması

     Ebeveynlerin çocuğun yoğun stresle sağlıklı bir şekilde baş edebilmesine yardımcı olmasını sağlayacak bazı öneriler şu şekildedir;

- Çocukların sürekli olarak sizi gözlemlediğini unutmayın ve rol model olun. Sizin stresle baş etme yönteminiz onları strese sokabilir. Örneğin trafikte fazla agresif davranmak gerilimi çocuğunuza aktarmanıza sebep olabilir.

- Güvenli ve güvenilir bir ev ortamı sağlayın.

- Aile rutinleri oluşturun. Film gecesi veya aile yemeği düzenlemek stresi hafifletmeye yardımcı olabilir.

- Kaliteli zaman geçirin, bu onlara korkularını ve endişelerini paylaşabilecekleri bir ortam sağlar.

- Çocuğunuzun izlediği programların, okuduğu kitapların veya oynadığı oyunların şiddet ve korku içermediğinden emin olun.

- Çocuğunuzu taşınma veya okul değişimi gibi planladığınız değişikliklerden haberdar edin.

- Çocuğunuz bir durum üzerinde ne kadar kontrol sahibi olduğunu hissederse strese tepkisi o kadar azalır. Ona seçimler yapması için fırsat verin.

- Çocuğunuzu başarılı olabileceği etkinliklere dâhil etmeye çalışın.

- Çocuğunuzu dinleyin. Sorunu hemen çözmeye çalışmadan ve eleştirmeden onu endişelendiren durumu anlamaya çalışın.

- Ara sıra hata yapmanın hayatın bir parçası olduğunu öğrenmelerine izin verin.

- Öfkenizi kontrol edin, bağışlayıcı ve şefkatli olun.

- Öğretmenleriyle etkili bir iletişim içerisinde olmaya özen gösterin.

- En önemlisi stres belirtileri azalmadığında veya tamamen ortadan kaybolmadığında bir uzmandan destek alın. 

Kaynakça:

Chaudhari, A. P. (2013). Causes of childhood stress and its effect. International Journal of Research in Humanities and Social Sciences, 1(6), 1–4. http://www.raijmr.com/ijrhs/wp-content/uploads/2017/11/IJRHS_2013_vol01_issue_06_02.pdf

MedlinePlus. (n.d.). Stress in childhood. https://medlineplus.gov/ency/article/002059.htm

Prakash, R. (2020, September 21). Stress in Children. FirstCry Parenting. https://parenting.firstcry.com/articles/stress-in-children/