Günümüz teknoloji araçlarına bakıldığında gelişim hızı adeta 'mesaj gönderme' hızı ile paralellik göstermektedir. Sms' ten e-posta' ya, anlık mesajlaşmadan görüntülü aramaya pek çok seçenek ile bir araya gelme imkanları yaratmaktadır. Teknolojinin yarar sağlayan taraflarını görmek ve bunu takdir etmek geliştirici bir unsur olabilir fakat zararlı taraflarını ele almak ve onları dönüştürmeye çalışmak belki de yararlı taraflarını takdir etmekten daha öğreticidir. Özellikle söz konusu çocuklarsa. Geleceği artık parmak uçlarında var eden teknoloji çocuklarına (ya da daha çok kullanılan ifade ile Z kuşağı) yetişkinler, ebeveynler ne kadar uzak durmalarını söylese de bu, teknolojinin içine doğdukları gerçeğini değiştirmez. Dolayısıyla buradan yarar sağlarken güvenli olmayan, onlara zarar verebilecek etkenlere de açık olacaklardır. Bunlardan birisi de siber zorbalık ve onun içerisinde yer alan cyber-grooming (siber uşaklaştırma) kavramıdır.

Siber Zorbalık Nedir?  -  Risk Faktörleri Nelerdir?

      Zorbalık. Olweus (2010)' un tanımına göre zorbalık davranışı bir veya birden fazla kişinin kasıtlı ve tekrarlı olarak kendisini savunmakta zorluk çeken kişi veya kişilere karşı hoş olmayan ya da yaralayıcı bir şekilde davranmasıdır. Bu tanım aslında zorbalık davranışının altında yatan güç dengesizliği olgusuna dikkat çekmektedir. Zorbalığın önemli ve belirleyici kısmı psikolojik ve/veya fiziksel olsun, fail – kurban ilişkisi yaratmasıdır.  Genellikle okul çağı çocuklarında dolayısıyla da okul ortamında gözlemlenen zorbalık davranışlarının internet ortamına taşınmış olan hali ise siber zorbalık olarak tanımlanmaktadır. Siber zorbalık, zorbalık davranışının sanal ortamda can bulmasıdır. Bu yönüyle zorba önemli avantajlara sahiptir. Sınırların ortadan kalması ile mağdura hızlı erişim, sahte hesap yaratarak yakalanma riskini en aza indirmek gibi. Mağdur için ya da zorba için risk yaratan faktörleri tek başına ele almak ise zorbalığı önleme açısından yeterli olmayacaktır. Çünkü bu iki rol de birbiri ile ilişkili ve etkileşim halindedir. Mağdur da intikam almak için bir gün zorba rolüne geçebilir. Siber zorbalık ve mağduriyete ilişkin risk faktörlerinin incelendiği bir araştırmada yer alan verilere göre internet bağımlılığı riski altında bulunmanın siber zorbalık/mağduriyet ile ilişkili olduğu verileri tutarlılık göstermektedir. Sürekli internete bağlanma isteği ile karakterize olan, bireylerin duygu durumunu olumsuz olarak etkileyen, sosyal yalıtımı arttıran ve yakın ilişkilerinin bozulmasına yol açan internet bağımlılığı açısından risk altında bulunmanın siber zorbalık ve mağduriyet olasılığını arttırdığı ifade edilebilir (Aktepe, Olgaç-Dündar, Soyöz ve Sönmez, 2013; Eroğlu, 2014; Ybarra ve Mitchell, 2004 akt. Eroğlu, Aktepe, Akbaba, Işık ve Özkorumak, 2015: 103). Bu sebeple başta siber zorbalık olmak üzere sorunun ana teması olan internet kullanımının ölçüsü belirleyici bir risk faktörüdür. İnternette geçirilen zamanın düzeyi ve kalitesi ile sosyal izolasyon, iletişim ve ilişki kurma becerilerinin gelişememesi ve zararlı ilişki türlerine açık hale gelen bir topluluğun oluşmasından bahsetmek mümkündür. Cyber-grooming kavramı da bu zararlı ilişkilerin gelişimi ile ilintilidir ve çevrimiçi çocuk istismarının kapısını açan ciddi bir siber zorbalık türüdür.

Cyber-Grooming Nedir? – Güvenli İnternet Kullanımı için İpuçları

       Cyber-grooming. Siber uşaklaştırma olarak Türkçe' ye çevrilmiş olan bu sanal zorbalık türünde Wachs, Wolf ve Pan (2012)' e göre sanal ortamda özellikle çocuklarla güvene dayalı bir ilişki kurarak aslında onları cinsel olarak kullanmak ya da yararlanmak amaçlanmaktadır (Aktaran Akçay, 2020: 13). Çocuğun cinsel yönden istismarı çoğu zaman güven ilişkisinin yaratılması ile gerçekleşmektedir. O' Connell (2003)' a göre bu süreç beş aşamada şekillenmektedir:

1) Arkadaşlık kurma aşaması: Suçlu ile mağdurun ilk tanışması ve sohbet odasından özel konuşmaya geçen süreci kapsamaktadır.

2) İlişki kurma aşaması: Mağdurun yaşamı hakkında detaylı bilgi elde ederek onun arkadaşı rolüne girme sürecidir.

3) Risk değerlendirme aşaması: Mağdurun yakın çevresini öğrenmek (iletişim kurduğu teknoloji aracının yeri nerede ve başka kimler kullanıyor?)

4) Münhasırlık aşaması: Görüşme yakınlaşmaya başlar, sırların anlatılması teşvik edilerek ileri bir ilişki boyutuna geçme sürecidir.

5) Cinsel aşama: Artık güvenli ilişki oluşturulmuş, cinsel yakınlaşma aşamasına geçilmiştir (hiç öpüştün mü? gibi sorularla güveni de sarsmamaya özen göstererek yavaşça cinsel aşamaya geçilir   akt. Kara Özçalık ve Atakoğlu, 2021: 77).

      İstismar süreci her zaman direkt bu sıralama şeklinde gelişmeyebilir ya da maddeler bir arada görülebilir. Amaç  '' ben senin en yakın arkadaşınım! '' mesajını verebilmektir. Peki ebeveynler sanal ortamda bu ve bunun gibi riskli durumlar için nasıl bir önlem alabilir: Güvenli internet kullanımı.

      Teknoloji ve çocuk gelişimi uzmanı olan Kristy Goodwin - Dijital Dünyada Çocuk Büyütmek adlı ebeveynlere rehber olabilecek kitabında belli başlı ipuçları vermiştir. 

Birkaç madde ile işte o teknolojik ipuçları:

- Kullanılan tüm cihazlara ebeveyn denetimi kurmak – İnternet güvenliğini tümüyle garanti etmez fakat çocuklarınızı internette gezinirken aktif bir biçimde gözlemleyin ve yakın ilişki kurun. Evde ortak kullanım alanında bulundurun ve odalara götürülmemesini ikaz edin. (Yaş aralıklarının bu durumu değiştirebileceğini unutmayın.)

- Bir Medya Yönetim Planı Oluşturmak – Çocukların teknolojiyi neden, ne zaman, nerede, ne kadar ve kiminle kullanabileceğini içeren detaylı bir plan oluşturun ve çocuğunuz büyürken ve dijital ilgileri değişirken buna tekrar dönüp güncellemeniz gerektiğini unutmayın.

- Zaman sınırlaması getirmek – Sadece ne kadar zaman geçirdiklerine odaklanmayın. En önemlisi, ekranları kullanırken ne izlediklerini/ne yaptıklarını/oynadıklarını da göz önünde bulundurun.

- Rol model olmak – Sağlıklı medya alışkanlıklarına kendiniz örnek oluşturun! Çocuklarınızın yanında telefonunuzu ya da cihazlarınızı kullanırken net sınırlar koyun (s. 273-274).

Kaynak:

Akçay, H. N. (2020). 36-72 aylık çocukların ebeveyn, öğretmen ve yöneticilerinin siber zorbalık farkındalıkları, siber zorba / kurban olma durumları ve mücadele stratejilerinin incelenmesi.

Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.

https://tinyurl.com/39pnj2ff

Eroğlu, Y., Aktepe, E., Akbaba, S., Işık, A. ve Özkorumak, E. (2015). Siber zorbalık ve mağduriyetin yaygınlığının ve risk faktörlerinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 40 (177),  93-107.

http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/3698

Goodwin, K. (2019). Dijital dünyada çocuk büyütmek: teknolojiyi doğru kullanmanın yolları. ( T. Er, Çev.). İstanbul: Aganta Kitap.

Kara Özçalık, C. ve Atakoğlu, R. (2021). Çevrimiçi çocuk cinsel istismarı: yaygınlık, mağdur ve suçlu özellikleri. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi. 12(1), 76-81.

https://jag.journalagent.com/phd/pdfs/PHD-30643-REVIEW-KARA_OZCALIK.pdf

Olweus, D. (2010). Bullying in Schools: Facts and Intervation. Research Centre for Health Promotion, University of Bergen, Norway.

https://www.researchgate.net/publication/228654357_Bullying_in_schools_facts_and_intervention