Gelişim psikolojisi bireyin gelişimini doğumundan -hatta döllenme süreci de dahil olmak üzere- yaşamının son bulduğu güne kadar, sürekli ve aşamalı gerçekleşen değişimler olarak tanımlamaktadır. Bu süreç içerisinde gelişim basamakları bir önceki basamağın tamamlanmasından sonra  diğer basamağa geçişe zemin hazırlamaktadır. Bunu da gelişim görevleri ile ilişkilendirmek mümkündür. Gelişim görevleri birey ve çevrenin etkileşimini temel alan, bireyin yaşadığı ortama uyum sağlama sürecinde kazanması gereken ve beklenen belli başlı davranışları içermektedir. Bebeğin doğumu ile birlikte anne karnındaki dünyasını terk edip dışındaki dünyaya adaptasyonu için vücut ısısının korunmasından uyku düzeninin sağlanmasına, devamında dışkı kontrol becerisinden konuşma becerisine, içinde yer aldığı yeni dünyanın düzenine uyum sağlama aşamaları bunun örnekleridir.

     Gelişim fiziksel, bilişsel, psikolojik ve sosyal olarak bir bütün içerisindedir. Ve bu, etkileşim halindeki nöron ağları gibi düşünüldüğünde biri bile mesajı doğru şekilde iletemediğinde sistemin işlevi zarar görebilmektedir. Dolayısıyla tıpkı nöronların işleyiş sisteminde olduğu gibi insan gelişiminde de psikolojik veya fiziksel, herhangi bir gelişim alandaki görevlerin yerine getirilememesi yani gecikmenin fark edilişi hem çocuk hem de ebeveyni açısından büyük bir öneme sahiptir. Çünkü aynı zamanda hem risk altındaki çocuk hem de ebeveyni açısından meşakkatli; fakat bir o kadar öğretici bir yola çıkma süreci de başlamıştır.

Riskli Çocuk Nedir?

     Gelişim geriliği ya da diğer bir ifadesi ile gelişimsel gecikmeler; çocuk bir veya birden fazla gelişim alanında (kaba motor, ince motor, dil/konuşma, bilişsel, kişisel/sosyal gelişim alanları veya günlük yaşam aktivitelerinde) yapı taşlarının veya becerilerin kazanımında önemli bir gecikme gösterdiğinde ortaya çıkar (Aktaran Aytekin, 2014: 7). Gelişimsel gecikmeler domino taşı etkisi gibi düşünüldüğünde, o ilk taşın düşmesi ile gelen zincirleme reaksiyonlardır. Çünkü bir çocuğun dil gelişiminde yaşıtlarına nazaran geri kalıyor oluşu onu psikolojik gelişimi yönünden düşük benlik saygısı ya da düşük özgüvene iterken aynı zamanda sosyal gelişimi açısından da geri planda kalmasına zemin hazırlamaktadır. Öte yandan ''henüz'' bir gelişimsel gecikme görülmüyor olunmasına rağmen bu domino taşı etkisi tehlikesinin altında olan çocuklar da mevcuttur.

     Fein, Helt, Brennan ve Barton (2021)' a göre riskli çocuk tanımı gelişim geriliği ya da bozukluğu için risk altında olan çocukları kapsamaktadır. Böyle iki tip çocuk vardır. İlki, kaygı verici davranışlar ve gelişim geriliği gösteren çocuktur. İkincisi ise bariz bir gelişim geriliği ya da kaygı verici davranışlar göstermez, ancak gelişim geriliği riski altında olduğunu düşündürecek başka nedenler söz konusudur:

-Otizm gibi gelişimsel bozukluğu olan kendisinden büyük bir kardeşi olması,

-Önemli derecede prematürite ya da düşük doğum ağırlığı

-Evlat edinilmiş bir çocuk için, yaşamının ilk aylarında iyi gelişimsel uyaranların eksik olması ya da çocuğun geçmişinin bilinmemesi (s.3) ... Bu açıdan, gerek direkt gelişimsel gecikmeler yaşayan ya da riski altında olan çocuklar açısından gerekse de çocukların ebeveynleri açısıdan psikolojik ve sosyal alanlarda zor bir süreç beklemektedir: kabulden önce inkar.

Riskli Çocuklara Sahip Olmak – İnkardan Kabule Geçiş Süreci

       TPD (t.y.)' e göre yas, sevilen birinin ölümü nedeniyle oluşan doğal bir tepkidir. Riskli çocuğa sahip bir ebeveyn için ise, sahip olduğu ''parçasının'' diğerlerinden hatta kendinden bile farklı oluşuna geliştirdiği bir tepkidir bu... Yoğun üzüntü ve yas; sadece can kaybında değil, “mükemmel” bir çocuğa sahip olma rüyasının sona ermesiyle de ortaya çıkar. Mükemmel, kusursuz ve sağlıklı çocuğa sahip olma beklentisi içindeki aile, böylesi bir gerçekle karşılaşınca; inkar etme, öfke, pazarlık, mucize arama, çocuğu reddetme gibi durumlar yaşamaktadır. Böyle bir kaybı ve hayallerinin ölümünü reddeden aile çözümlenmemiş, bitmemiş bir yas sürecine girebilir (Fışıloğlu, A. Fışıloğlu, H. 1997: 35 akt. Yılmaz, 2020: 23). Yas sürecinin evrelerine bakıldığında ise başta inkar' ın gelişimi olmak üzere öfke, depresyon gibi psikolojik çıktıları ile kabul aşamasına uzanan bir yol vardır. Bu süreç belki uzun zaman alacaktır. Fakat uzun zaman alıyor oluşunun bir sebebi de bu ebeveynlerin yeterince sosyal destek alamama durumu ile ilişkilidir. 3-6 yaş arası gelişim geriliğine sahip çocukların annelerinin suçluluk utanç düzeyleri ve yaşam doyumları arasındaki ilişkiyi inceleyen bir araştırmada annelerin kendilerinin olmadığı zamanlarda çocuklarının bakımı için kaygılandıkları ve sosyal çevresinin kendilerinden uzaklaştığını düşündükleri görülmüştür (Şener, 2017: 53).

       Bu sebeple, öncelikle risk' in analizi bütüncül bir yaklaşım ile ele alındığında, erken teşhis ve müdahale programlarının uygulanması, riskli çocuklara sahip ebeveynlerin psikolojik destek alması ve devamında sosyal açıdan destek görmesi hem çocuklar ve hem de ebeveynleri açısından yas' ın sona ermesi yani kabule geçiş için kritik öneme sahiptir.

Kaynak:

Aytekin, Ç. (2014). Ev temelli erken müdahale programının geliştirilmesi: bir vaka çalışması. 

Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

file:///Users/mac/Downloads/294120ed-b3a4-4eb1-9840-69afe1f664a6%20(1).pdf

Fein, D., Helt, M., Brennan, L. ve Barton, M. (2021). Riskli bebek ve küçük çocuklar için 

etkinlikler, (N. M. Mukaddes ve C. Tanıdır, Çev.). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.

Şener, Ö. (2017). 3-6 yaş arası gelişim geriliği olan çocukların annelerinin suçluluk utanç düzeyleri ve yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep.

https://tinyurl.com/2p8r47k4Türkiye Psikiyatri Derneği. (t.y.). Yas süreci.

https://psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/19/yas-sureci

Yılmaz, E. (2020). Engelli bireye sahip ailelerde teodise problemi: sosyolojik bir bakış. Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.

https://tinyurl.com/552r9c95